سیم پیچ های روتور و استاتور در الکتروموتورها دارای مقاومت اهمی هستند. به هنگام عبور جریان الکتریکی از سیم پیچ ها، مقداری از انرژی الکتریکی بهصورت حرارت تلف میشود.
از طرف دیگر هسته آهنی و پوسته فلزی موتور، همواره در میدان مغناطیسی قرار دارند، لذا مقداری از انرژی الکتریکی بهصورت تلفات هیسترزیس و تلفات فوکو که به تلفات هسته معروف است، از بین میرود.
تلفات اهمی و تلفات هسته باعث افزایش دمای الکتروموتور میشود. افزایش بیشازحد دمای الکتروموتور، کارکرد الکتروموتور را دچار اشکال میکند،
از این رو لازم است حرارت تولیدشده در درون الکتروموتور به فضای خارج از آن هدایت شده و موتور تهویه شود.
تهویه الکتروموتورها اغلب توسط پروانه (فَن) صورت میگیرد. بدین منظور روی محور روتور، فن هایی تعبیه میشود که به هنگام کار موتور جریان هوا را در داخل موتور برقرار و آن را خنک می کند.
پروانه نصب شده روی محور روتور
وجود گرد و خاک و رطوبت هوا باعث میشود که قسمت های داخلی و خارجی الکتروموتور پس از مدتی کار کردن ، جرم بگیرند .
جرم هایی که در قسمت های مختلف الکتروموتورها مینشیند موجب خشک شدن یاتاقان ها شده و سبب میشود که موتور خوب خنک نشود، لذا سرویس هایی برای تمیز کردن و روغن کاری الکتروموتورها منظور می کنند که انجام به موقع آنها عمر مفید موتور را افزایش میدهد.
برای این منظور مشخصه ای به نام IP برای الکتروموتور تعریفشده است. بهعنوانمثال الکتروموتور ضد انفجار چمپ ( الکتروموتور CEMP ) یک الکتروموتور باکیفیت است که IP55 بوده و در بین الکتروموتور ایرانی ، الکتروموتور الکتروژن نیز IP55 هست.
در سرویسهای روزانه ، باید اولاً بدنه خارجی الکتروموتور را بازدید کرد ، آنگاه قبل از راهاندازی ، فنها را حرکت داد و از سالم بودن فنها و قسمتهای خارجی الکتروموتور اطمینان حاصل نموده و پوسته را نیز تمیز کرد و پس از راهاندازی مقدار جریان و ولتاژ را کنترل نمود ؛ سپس در صورت مشاهده هر نوع عیب ، بلافاصله الکتروموتور را خاموش نموده و درصدد رفع عیب برآمد.
در سرویس های هفتگی ضمن بازدید قسمت های خارجی ، باید یاتاقان ها ، بوش ها و بلبرینگ ها بازدید کرد و در صورت گشادی بیش ازحد بوش ها یا مشاهده سروصدا در بلبرینگ ها، آنها را تعویض نموده و روغنکاری کرد.
در سرویس های سالانه ، موتور باید کاملاً شست و شو داده شود و بر اساس دستورالعمل های دفترچه راهنما قطعات سفارش شده تعویض گردد و روغن کاری و گریس کاری کامل انجام شود.
شستوشوی الکتروموتور
برای شستشوی الکتروموتور باید قطعات موتور را جدا کرده و با فشار باد (کمپرسور) گرد و خاک آنها را گرفت ؛ سپس قطعات را در داخل یک تشت قرارداد و آن ها را با آب گرم شست.
اگر قطعات بیش ازحد چربی داشته باشند با حلال های چربی مانند مواد شوینده از مشتقات صابون ( صابون سولفون یا مایع ظرفشویی) شستشو انجام میگیرد.
در بعضی مواقع هم از گازوئیل استفاده میکنند که در این صورت مواد لاستیکی بهکاررفته در ساختمان موتورها نباید با گازوئیل تماس داشته باشند.
روغنکاری
برای کاهش اصطکاک در یاتاقان ها، بلبرینگ ها و بوش ها بایستی روغن کاری شود. بدین منظور معمولاً از روغنموتور والوالین و گریس استفاده میشود.
گریس
گریس ماده جامد یا نیمه جامدی است که از روغن معدنی و صابونهای صنعتی با مواد شیمیایی مختلف ترکیب یافته است.
گریس در مواقعی که دمای کار زیاد نیست به کار میرود و برای روغنکاری بلبرینگ ها و یاتاقانها از آن استفاده میشود. گریس علاوه بر کاهش اصطکاک یاتاقان ها و بلبرینگ ها، آنها را در مقابل زنگزدگی، ضربات ناگهانی و فشار زیاد محافظت میکند.
والوالین
واوالین نوعی گریس مقاوم است که در مواقعی که گریسهای معمولی نمیتوانند از اثرات شدید آب و رطوبت و دما جلوگیری کنند بهکاربرده میشود.
والوالین به رنگ سبز متمایل به مشکی است و تا دمای 17 درجه سانتیگراد را تحمل میکند، ازاینرو به گریس نسوز نیز مشهور است.
روغنموتور
روغن موتور از مشتقات نفت است و بهصورت مایع با غلظت های مختلف برای کاربردهای متفاوت ساخته میشود و از آن برای روغن کاری یاتاقان ها و بوش ها استفاده میکنند.
روغن موتور را در ظرف لوله دار مخصوصی که روغندان نام دارد، پر میکنند و بدین وسیله روغن را به محل موردنیاز هدایت میکنند.
با فشار دادن اهرم بالای روغندان، روغن با فشار مناسب به محل های مورد نظر هدایت میشود.
روغندان
کار عملی
هدف: تمیز کردن و روغن کاری الکتروموتورها
نکات ایمنی: لباس کار مناسب، دستکش و کفش ایمنی بپوشید و در هنگام شستشو از برس استفاده کنید.
وسایل و ابزار موردنیاز:
- الکتروموتور سه فاز و الکتروموتور تک فاز از هرکدام یک عدد
- آچار تخت
- آچار بوکس
- آچار رینگی
- پیچگوشتی دو سو و چهارسو
- گریس پمپ
- روغندان
- روغنموتور
- والوالین
- گریس
- تشت (وان) یک عدد
- آب گرم
- برس مویی یا سیمی یک عدد
- مواد شوینده (مایع ظرفشویی)
- کمپرسور باد
- میز کار
- استاتور نگهدار
- چکش فلزی و پلاستیکی
- سمبه
مراحل کار
قطعات الکتروموتور سه فاز را جدا کنید.
- درحالیکه ماسک زدهاید گرد و خاک قطعات جداشده را با فشار هوا تمیز کنید.
- وان (تشت) را تا نیمه از آب گرم یا محلول آب گرم یا شوینده تا حدود 50 درجه سانتیگراد پرکنید.
- درپوش ها، فن ها، تور و سایر اجزای جدا شده را در داخل وان قرار داده و آنها را با برس بشویید.
- پس از شستشوی قطعات، آنها را در مجاورت هوای گرم قرار دهید یا با استفاده از هوای فشرده آنها را کاملاً خشککنید.
- بلبرینگ ها را گریس کاری کنید. برای گریس کاری بلبرینگ ها از گریس پمپ استفاده میشود. مقداری گریس در داخل گریس پمپ قرار دهید و از جایگاه مخصوص گریس کاری، بلبرینگ ها را مطابق شکل گریس کاری نمایید.
- بوش ها و یاتاقان ها را روغن کاری کنید. برای روغن کاری از روغندان استفاده کنید. به مقدار کافی روغن در روغندان بریزید، درپوش محل های مخصوص روغن کاری را بلند کرده با روغندان به مقدار کافی روغن بریزید.
بسیاری از یاتاقان ها که در مجاورت رطوبت بیشتر قرار دارند از طریق مخازن روغن تعبیه شده در محل یاتاقان، روغن کاری میشوند. روغن از مخازن، توسط فتیله یا الیاف پارچه (نمد) با استفاده از خاصیت اسمزی، بالا رفته و همواره یاتاقانها رو روغنکاری میکند.
پس از پایان روغن کاری و گریس کاری، قطعات بازشده را جمعآوری کنید؛ بدین طریق سرویس کردن موتور کامل میشود.
توصیه میشود هر شش ماه یکبار و حداقل سالی یکبار موتورها را بهطور کامل سرویس نمایید.
- درپوش یاتاقان را بازکنید با استفاده از روغندان و مطابق شکل زیر، مخزن روغن را پرکنید. سپس در درپوش را ببندید.
- مراحل روغن کاری را برای یک الکتروموتور تک فاز نیز بهطور کامل انجام دهید.